‘Social media is niet alleen slecht of alleen goed’

Waarom wilde je juist nu dit boek schrijven?

Ik merkte de laatste jaren steeds meer negativiteit rond social media. In trainingen hoorde ik vaak: ‘het is allemaal de schuld van social’. En ja, ik heb zelf ook twijfels over mijn schermtijd en de macht van Big Tech. Maar ik wilde de discussie breder trekken: wat is er nou echt aan de hand? We zijn twintig jaar verder en het is te makkelijk om alleen te wijzen naar een schuldige. Het ligt altijd genuanceerder en ik hou van nuance.

Waar zit die kritiek vooral?

Het begint vaak bij kinderen. Ouders begrijpen niet wat hun kinderen online zien en hoe ze communiceren waardoor er frictie ontstaat tussen generaties. Tijdens corona zag ik hetzelfde in de maatschappij: vrienden kwamen ineens lijnrecht tegenover elkaar te staan. Of denk aan Trump die president werd, terwijl ik daar in mijn eigen feed niets van meekreeg. Dat was echt een wake-upcall dat algoritmes je een bepaalde kant opduwen.

Zitten we nog steeds zo opgesloten in bubbels?

Minder dan een paar jaar geleden, denk ik. Platforms proberen het breder te maken. Maar nog steeds: als ik me een week verdiep in verdrietige onderwerpen, zie ik bijna alleen dat soort content. Het voelt soms alsof ze in je hoofd kijken. TikTok is daar het ultieme voorbeeld van en Instagram en YouTube volgen dat pad.

Wat kunnen ouders doen als hun kinderen in zo’n bubbel terechtkomen?

Bespreek wat ze zien in plaats van het te verbieden. Ik zag een vader die zijn zoon een dubbeltje gaf voor elke video die hij kon herkennen als deel van de zogeheten manosphere (rechtse cultuur met ouderwetse rolpatronen, vooral bekend van Andrew Tate, red.), want zo maak je kinderen bewust zonder dat het belerend wordt. Uiteindelijk zie je ook dat jongeren zelf genuanceerder worden als ze ouder worden. Maar scholen en ouders hebben wel echt een rol om die gesprekken aan te gaan.

Dus niet verbieden, maar praten en meedoen?

Precies. Je kunt niet zeggen: ‘ga maar een boek lezen’. Dat werkt niet. Kinderen krijgen informatie via TikTok en YouTube, en daar moet je als ouder of docent in mee. Het gaat erom dat je snapt wat zij zien en hoe ze dat verwerken.

Veel organisaties worstelen ook: wel of niet aanwezig zijn op bijvoorbeeld TikTok. Hoe zie jij dat?

Dat is de realiteit: je doelgroep zit daar. Bijvoorbeeld laaggeletterden, die veel makkelijker korte video’s consumeren dan lange teksten. Als je dan zegt ‘wij doen niet mee, want TikTok is Chinees en verslavend’, mis je de aansluiting. Het is zoeken naar een balans tussen ethiek en effectiviteit. Ik laat organisaties altijd eerst zien: dit is het landschap, dit zijn de dilemma’s, en dan maken we keuzes.

Je geeft trainingen. Hoe leer je mensen omgaan met de invloed van algoritmes?

Ik laat ze een stap terug doen. Kijk: wat zie je eigenlijk? Laat je niet alleen meeslepen, maar bespreek wat je ziet met collega’s, vrienden en kinderen. Dat gesprek is nu wat vroeger de krant of het journaal was en voor makers: wees je bewust van de tactieken. Als je alle verslavingsmechanismen inzet, word je misschien wel net zo erg als Big Tech zelf. Daar moet je bewust keuzes in maken.

Aan de andere kant benadruk je ook de positieve kant. Wat heeft social media jou zelf gebracht?

Heel veel. Ik ben van nature verlegen, maar door social media heb ik mensen ontmoet die ik anders nooit was tegengekomen. Dankzij gezamenlijke interesses, content die je deelt, voel je je verbonden met mensen over de hele wereld. Dat is toch geweldig? Voor jongeren geldt hetzelfde: Snapchat is voor mijn dochter geen interruptie, maar gewoon het leven.

Zie je dat positieve ook voor bedrijven en merken?

Zeker. Vroeger sprak een product vaak voor zichzelf, maar nu is de keuze zo groot dat je een goed verhaal moet hebben. Social media geeft je de kans dat verhaal te vertellen en direct contact te hebben met je klanten. Dat vind ik prachtig. Natuurlijk, je moet hard werken en veel experimenteren, maar het is mogelijk om zonder enorme budgetten zichtbaar te zijn.

Tegelijkertijd las ik in jouw boek ook teleurstelling over wat er van social media geworden is. Het had zo mooi kunnen zijn…..

Ja, absoluut. In het begin voelde social media als een ideaal: iedereen verbonden, verhalen delen, laagdrempelig contact. Maar dan ontdek je dat er verslavende elementen in zitten en dat de drijfveer van de eigenaren gewoon geld is. Dat voelt soms echt als een desillusie. Toch wil ik niet cynisch worden, gewoon omdat ik daar geen zin in heb. Ik heb bewondering voor mensen als Marleen Stikker, maar ik wil niet alleen boos zijn. Ik blijf hoopvol, misschien naïef, dat er nog een perfect sociaal netwerk kan ontstaan, het liefst uit Europa. Eentje zonder slechte invloed of intenties, eentje waarbij gelijkgestemden elkaar tegenkomen en aardig zijn.

Wat zou er volgens jou moeten gebeuren om de negatieve kanten in te dammen?

Meer transparantie. We moeten weten hoe algoritmes werken en waarom we bepaalde dingen zien. De Digital Services Act en de AI Act van de EU zijn stapjes, maar de wetgevers blijven achterlopen. Politiek en journalistiek hebben te lang geslapen. Met AI zie je dat iedereen nu wel wakker is, maar ook dat er meteen een verbodscultuur ontstaat. Terwijl mensen het in de praktijk toch al gebruiken. Net als met telefoons op school: je kunt ze niet wegdenken, dus leer er beter mee omgaan.

Wat wil je dat lezers van jouw boek meenemen?

‘Dat we met een open blik blijven kijken. Social media is niet alleen slecht of alleen goed. Het gaat erom dat we het bewust en eerlijk gebruiken, met aandacht voor de valkuilen, maar ook oog voor de kansen. Praat erover, leer van elkaar, en wees transparant in wat je deelt. Uiteindelijk is dat de enige manier om er echt goed mee om te gaan.’