De dagelijkse praktijk is veelvormig en continu in beweging. Als we met die realiteit willen omgaan, is het verstandig om er vanuit meerdere perspectieven naar te kijken. Dat doen we meestal niet, maar gelukkig is meervoudig kijken wel te leren.
Gesprek
Daar hebben we andere mensen voor nodig die andere manieren van kijken en denken gebruiken dan wij. Door met hen in gesprek te gaan, kunnen we proberen hun ideeën een plek te geven in ons eigen denken om de diversiteit en inclusiviteit ervan te stimuleren. De toenemende contactmogelijkheden en wederzijdse afhankelijkheid in onze complexe wereld dwingen ons in feite om kennis te nemen van de diversiteit aan ervaringen van anderen. Doen we dit niet, dan raken we achterop. Daarom pleit filosoof Hein van Dongen voor leren denken in veelvoud.
Filters
Kennis is niet statisch, maar moet continu worden gevoed. We doen dit door dagelijks met elkaar te ‘filosoferen’: door onze ervaringen en ideeën uit te wisselen, proberen we elkaar te begrijpen, aan te vullen of op andere gedachten te brengen. Het is niet verstandig te blijven hangen in oude gedachten of om oude antwoorden te geven op veranderende vragen of situaties. We vinden het echter gemakkelijker om andere inzichten en mensen te negeren, te denken dat we met losstaande zaken of problemen van doen hebben, en net te doen alsof dingen niet tijdelijk en vergankelijk zijn. Deze filters zijn hardnekkig, en daarom moeten we op zoek naar andere manieren om naar de wereld te kijken. Dat kunnen we niet op eigen kracht, daar hebben we anderen voor nodig.
Hein van Dongen schrijft: ‘Denken is een gesprek met andere mensen, in woorden die je van anderen kreeg aangereikt, over een wereld en over vragen die je grotendeels met die anderen deelt.’ Mensen zijn op elkaar betrokken. Natuurlijk hebben we als individu onze eigen gedachten, maar we kunnen niet negeren dat onze gedachten veranderen onder invloed van gedachten, ervaringen en inzichten van anderen. Meervoudig leren kijken en denken helpt voorkomen dat we telkens vanuit één perspectief, vanuit eenzelfde paradigma blijven kijken.
leefwerelden
Mensen leven samen, maar ook met de hele flora en fauna om hen heen. Dat is niet altijd gemakkelijk, en daarom is ‘samenleven’ ook een werkwoord. Door de mondialisering zijn de verschillende leefwerelden sterk verstrengeld geraakt. Het is niet verstandig om hardnekkig in onze eigen denkwereld te blijven zitten, want daarmee lossen we de grote maatschappelijke en wereldproblemen niet op. Hier bekritiseert de auteur de eenzijdigheid van de westerse filosofie.
Filosofie is voortgekomen uit verwondering en dialoog. Die ontstaan niet als iedereen hetzelfde denkt en ziet. Verschillen in visies, denkwijzen, waarden en overtuigingen voeden het denken. De filosofie is lang op zoek geweest naar de één algemeen geldende waarheid, maar die is nooit gevonden. Denken in veelvoud is volgens Van Dongen het alternatief voor die onmogelijke missie. De fragmentering van de samenleving is volgens hem een serieus probleem. Met een meervoudige houding kunnen we die realiteit onder ogen zien en proberen van andersdenkenden te leren.
gezamenlijk spel
Dialogen worden gevoerd tussen mensen, niet tussen uitspraken. Het is een gezamenlijk spel waarin spreken en luisteren elkaar afwisselen en we elkaar beïnvloeden. In interactie creëren we samen betekenis en lopen we het risico om daardoor van gedachten te veranderen. Dialogen zijn essentieel voor denken in diversiteit. Ze zorgen voor verbinding in een veelvormige samenleving.
Denken in veelvoud is een juweel van een boekje. Het is vlot geschreven, in normale mensentaal. Van Dongen toont ons in een notendop het belang van meervoudig denken om met de complexe en dynamische wereld om te kunnen gaan.